زوال عقل یا دمانس (Dementiac ) ازجمله بیماری‌های اختلال مغزی است که منجر به اختلالات شناختی و فراموشی می‌شود. در حال حاضر زوال عقل یکی از مشکلات اصلی افراد مسن و یک نگرانی عمده عمومی است که حدود 36 میلیون نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است.
زوال عقل با سرعت فزاینده از 2 – 3 درصد در میان 70 تا 75 ساله تا 20-25درصد در میان افراد 85 ساله و بیشتر شایع است (آلزایمر حدود 70 درصد از آن را تشکیل می‌دهد) و پیش‌بینی می‌شود که بین سال‌های 2020 تا 2040 تا دو برابر افزایش یابد.
بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که برخی بیمارانی که داروهای اعصاب و روان مصرف می‌کنند در معرض خطر ابتلا به زوال عقل هستند. داروهای ضد اضطراب از این قبیل داروها هستند.
داروهای ضد اضطراب اغلب برای درمان اختلالات خلقی یا اضطراب و افسردگی در سالمندان در بسیاری از کشورها استفاده می‌شود و بنزودیازپین‌ها معمولاً برای این منظور تجویز می‌شوند.
بنزودیازپین‌ها و دیگر داروهای Z (به اصطلاح Zolpidem) و زوپیکلون (Lunesta، Sunovion) علاوه بر بی‌خوابی، برای درمان علائم عصبی روانی مانند اضطراب استفاده می‌شوند. اگرچه این داروها دارای ساختارهای مولکولی مختلف هستند، مکانیسم و اثرات مشابه همچون ضد اضطراب، ضد تشنج، خواب‌آور و آرامش‌بخش دارند.
علاوه بر این، آن‌ها دارای عوارض جانبی مشابه هستند که عبارت‌اند از:
- خواب‌آلودگی
- کاهش سطح هوشیاری
- سردرد
- رعشه
- مشکلات حرکتی مانند عدم تعادل و زمین خوردن
- ایجاد وابستگی در اثر مصرف طولانی‌مدت
- افزایش انگیزه خودکشی
انواع داروهای بنزودیازپین‌ها
انواع معمول بنزودیازپین‌ها عبارتند از دیازپام، الپرازولام و فلورازپام. بنزودیازپین‌ها با توجه به مدت اثر و نیمه‌عمر دارو به انواع کوتاه اثر، متوسط اثر و طولانی اثر تقسیم می‌شوند. این داروها به‌صورت قرص، کپسول و شیاف به کار می‌روند.
| کوتاه اثر | متوسط اثر | طولانی اثر | بسیار طولانی اثر |
| Etizolam
اتیزولام |
Lorazepam
لورازپام |
Diazepam
دیازپام |
Flutoprazepam
فلورازپام |
| Clotiazepam
کلوتیازپام |
Alprazolam
آلپرازولام |
Cloxazolam
کلوگزازولام |
Loflazepate
لوفلازپات |
| Flutazolam
فلوتازولام |
Fludiazepam
فلودیازپام |
Chlordiazepoxide
کلردیازپوکساید |
Mexazolam
مکسازولام |
| Bromazepam
برومازپام |
Medazepam
مدازپام |
Oxazolam
اكسازپام |
|
| Nimetazepam
نیمتازپام |
Clorazepate
كلرازپام |
Prazepam
پرازپام |
بنزودیازپین‌ها در 9٪ به 32٪ از سالمندان استفاده می‌شود.
برخی مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از بنزودیازپین‌ها در افراد مسن با افزایش خطر ابتلا به زوال شناختی یا بیماری زوال عقل رابطه دارد و مصرف‌کنندگان بنزودیازپین در درازمدت در مقایسه با کسانی که از این داروها استفاده نمی‌کنند افزایش خطر ابتلا به زوال عقل را تا 1.5 الی 2 برابر تجربه می‌کنند.
بزرگسالان 65 ساله و بالاتر بیشتر از 50 درصد احتمال ابتلا به زوال عقل را در طول مدت استفاده از بنزودیازپین دارند و مصرف روزانه بنزودیازپین به مدت حداقل 3 ماه خطر آلزایمر را تا 51 درصد و به مدت شش تا 84 درصد افزایش می‌دهد.
استفاده طولانی‌مدت از بنزودیازپین‌ها و بنزودیازپین های طولانی اثر به شدت با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل ارتباط دارد.
بررسی‌های علمی نشان داده است که استفاده طولانی‌مدت از بنزودیازپین‌ها و بنزودیازپین های طولانی اثر به شدت با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل ارتباط دارد. کسانی که از بالاترین میانگین دوز و در مدت کوتاهی استفاده می‌کردند و کسانی که به مدت یک سال استفاده روزانه از هر دوزی استفاده می‌کردند درخطر زوال عقل بیشتری بودند. بااین‌حال، در زمان مصرف 48 ماهه، اختلاف قابل‌ملاحظه‌ای بین مصرف انواع بنزودیازپین‌ها وجود ندارد و تمامی آن‌ها در این مدت‌زمان استفاده باعث افزایش ابتلا به زوال عقل می‌شوند.
از سوی دیگر برخی محققان معتقد هستند که ارتباط مشاهده‌شده بین استفاده از بنزودیازپین و زوال عقل ممکن است به دلیل رفع علائم هشداردهنده زوال عقل و علیت معکوس (یک معلول پیش روی دادن علت اتفاق بیفتد) است؛ یعنی مصرف داروهای بنزودیازپین‌ها باعث زوال عقل نمی‌شود بلکه علائم اولیه بیماری آلزایمر یعنی بی‌خوابی، پریشانی و اضطراب باعث مصرف این داروها می‌شود و این ارتباط نشانه بروز زوال عقل در فرد است و نه علت بروز آن.
با توجه به اثبات اثرات مصرف طولانی‌مدت بنزودیازپین‌ها بر پیشرفت زوال عقل، فرضیه علیت معکوس در این شرایط قابل‌پذیرش نیست.
تحقیقات متعدد نشان می‌دهند که هدف‌گیری علل مشکلات خواب و اضطراب در بیماران و استفاده از درمان‌های غیر دارویی باید اولویت‌بندی شود و پزشکان باید خطرات، فواید و همچنین مدت‌زمان مناسب درمان را، قبل از تجویز این داروها در نظر بگیرند.
لازم است پزشکان تا حد امکان از تجویز بنزودیازپین‌ها برای مدت طولانی در افراد مسن پرهیز کنند و باید توجه داشته باشید که آن‌ها برای استفاده طولانی‌مدت نیستند و نباید مصرف آن‌ها برای بیش از سه ماه طول بکشد.
