اصطلاح گواتر به بزرگ شدگی غیرطبیعی غده تیروئید گفته می‌شود. رایج‌ترین علت بروز گواتر کمبود ید است. در اثر كمبود يد غده تيروئيد براي جذب يد شروع به فعاليت بيشتر مي‌كند و اين افزايش فعاليت منجر به بزرگ شدن اندازه آن می‌شود.
علت بروز گواتر
بیماری‌های کم‌کاری و پرکاری تیروئید، بیماری‌های خود ایمنی (مانند التهاب تیروئید هاشیموتو، گریوز) و بیماری گواتر ندولر، هرکدام با مکانیسم متفاوت منجر به بزرگ شدن غده تیروئید می‌شوند.
این بیماری در رنج سنی میان سالگی شایع‌تر است و زنان بیش از مردان در معرض گواتر هستند، بارداری و یائسگی از عوامل بروز گواتر در این افراد است.
علائم گواتر:
از علائم متداول گواتر:
- تورم ناحیه جلو گردن
- سرفه
- تنفس سخت
- مشکل در بلع غذا
- گرفتگی صدا و گلو
انواع گواتر
بر اساس میزان بزرگ‌شدگی غده تیروئید گواتر به چهار گروه تقسیم می‌شود:
- گواتر درجه‌یک (گواتر غیرقابل‌لمس و رؤیت)
- درجه‌دو (گواتر قابل‌لمس و غیرقابل‌رؤیت)
- درجه سه (گواتر قابل‌رؤیت و قابل‌لمس)
- گواتر درجه چهار ( گواتر قابل‌رؤیت از فاصله)
گواتر کم‌کار و پرکار:
بیماری گواتر می‌تواند در اثر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید بروز کند. در کم‌کاری تیروئیدی و بیماری خود ایمنی هاشیموتو، غده هیپوفیز وارد عمل شده و از طریق ترشح هورمون محرکه تیروئید(TSH) ، غده تیروئید را تحریک می‌کند و منجر به بزرگ شدن آن می‌شود.
علائم گواتر ناشی از کم‌کاری تیروئید:
- خشکی پوست
- تنگی نفس
- افزایش وزن
- افسردگی
- زبری و ریزش مو
- یبوست
- افزایش ضربان قلب
زمانی که غده تیروئید پرکار است مانند هنگامی‌که فرد دچار بیماری گریوز است، ایمونوگلوبین محرک تیروئید (TSI) تولید می‌شود، به غده تیروئید حمله می‌کند و منجر به پرکاری آن می‌شود. در این حالت غده تیروئید رشد می‌کند و گواتر رخ می‌دهد که در این شرایط علائمی مانند تنگی نفس، کاهش وزن، یبوست، کج‌خلقی و عصبانیت، تعرق زیاد، لرزش دست‌ها، نازک و شکننده شدن مو و شکننده شدن ناخن در فرد ظاهر می‌شود.
گواتر ندولی:
در این مورد، چندین غده در دو طرف تیروئید (گواتر چند ندولی) و یا در یک قسمت آن (گواتر تک ندولی) نمایان می‌شوند. گره‌ها اغلب موارد خوش‌خیم هستند و در برخی موارد بدخیم و سرطانی می‌باشند.
تشخیص بیماری گواتر
در معاینات اولیه پزشک با لمس گردن به بزرگی تیروئید و یا وجود گره‌ها پی می‌برد.
با تجویز آزمایش خون برای بیمار، میزان هورمون‌های تولیدشده غده تیروئید و هیپوفیز مشخص می‌شود.
تشخیص کم کاری تیروئید:
اگر میزان هورمون TSH بالا و هورمون‌های تیروئیدی ( T3 وT4) کم باشد، کم‌کاری تیروئید و بیماری هاشیموتو
تشخیص پرکاری تیروئید:
اگر میزان هورمون‌های تیروئیدی بالا و TSH کم باشد پرکاری تیروئید و گریوز تشخیص داده می‌شود.
حضور آنتی‌بادی‌ها در آزمایش خون دلیل دیگری بر تشخیص بیماری گواتر است. در تصویربرداری سونوگرافی و اسکن تیروئید، اندازه غده تیروئید و ندول ها مشخص می‌شود. درنهایت به‌وسیله سوزن مخصوص از بافت و مایع تیروئید نمونه برداشته می‌شود و آزمایش‌های لازم روی آن صورت می‌گیرد.
درمان گواتر
درمان گواتر به علت بیماری بستگی دارد.
اگر علت گواتر در اثر کمبود ید باشد، مصرف مکمل خوراکی ید در برنامه غذایی تجویز می‌شود. هنگامی‌که گواتر ناشی از کم‌کاری تیروئید است داروهای جایگزین هورمون تیروئید مانند لووتیروکسین تجویز می‌شود تا فعالیت غده تیروئید متعادل شود.
در پرکاری نیز از دارو یا ید رادیواکتیو استفاده می‌شود.
ید رادیواکتیو به‌صورت خوراکی و از طریق جریان خون به غده تیروئید می‌رسد و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد و باعث کوچک شدن تیروئید می‌شود. درصورتی‌که بیماری از نوع گواتر گره‌ای باشد، درمان با دارو، ید رادیواکتیو و یا جراحی انجام می‌شود. در عمل جراحی کل یا بخشی از تیروئید و یا گره‌های تیروئیدی برداشته می‌شود.
نکات تغذیه‌ای برای پیشگیری و درمان گواتر
مواد غذایی مفید برای گواتر: مصرف نمک یددار تصفیه‌شده به‌صورت روزانه بهترین راه برای تأمین ید موردنیاز بدن و جلوگیری از بیماری گواتر است. ازآنجایی‌که ید در معرض نور و حرارت از بین می‌رود باید نمک مصرفی در ظرف در بسته و غیر شفاف و در جایی دور از حرارت و رطوبت نگهداری شود.
- غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو، جلبک دریایی، سبزیجات دریایی، سیب‌زمینی، توت‌فرنگی، لوبیا سبز و لوبیا سفید حاوی ید هستند و به تأمین ید مورد نیاز بدن کمک می‌کنند.
- مصرف غذاهایی مانند کلم، سویا و گلوتن در مواقعی که میزان ید دریافتی بدن کم است توصیه نمی‌شود.
