دوپینگ در ورزشکاران
دوپینگ در حال حاضر یک مشکل جهانی در رویدادهای ورزشی بین‌المللی است. فدراسیون‌های ورزشی بین‌المللی، به رهبری کمیته بین‌المللی المپیک، برای نیم قرن گذشته تلاش‌های زیادی برای مبارزه با گسترش این مسئله کرده‌اند.
یکی از شعارهای اصلی المپیک می‌گوید: «مهم‌ترین مسئله در بازی‌های المپیک برنده شدن نیست، بلکه بخشی از آن است و اصل مهم فتح کردن نیست، بلکه خوب مبارزه کردن است».
ارتقاء عملکرد در ورزش‌های المپیک و حرفه‌ای امروزه یک مشکل پزشکی، اخلاقی و قانونی برای ورزشکاران و سازمان‌های ورزشی است.
یکی از مهم‌ترین دلایل هزینه‌های بالایی است که برای پیروزی در صنعت ورزش صرف می‌کنند و به دنبال آن درآمدهای بالایی است که حاصل می‌شود. از زمانی که پول و جوایز نقدی به‌عنوان پاداش ورزشکاران رواج یافته است، علم و سوءاستفاده از تکنیک‌های دوپینگ نیز افزایش یافته است.
افزایش کارایی ورزشکاران با استفاده از رژیم‌های گوناگون، برنامه‌های تمرینی دقیق و تلاش امکان‌پذیر است؛ اما استفاده از طیف گسترده‌ای از تکنیک‌های فیزیولوژیکی، مکانیکی و دارویی دوپینگ موجب شده که به‌راحتی از رقابت‌های سالم و سنتی چشم‌پوشی کنند.
داروسازان غیرحرفه‌ای، متخصصان پزشکی، مربیان و سازمان‌های ورزشی به‌طور مخفیانه و گاهی بدون رضایت ورزشکاران خود، برای دوپینگ هزینه کرده‌اند و سلامت ورزشکاران را به خطر انداخته‌اند؛ و در حال حاضر، همان برنامه‌های دوپینگ بازار ورزشی حرفه‌ای، سمت جوانان و دیگر گروه‌های در معرض خطر را هدف گرفته است.
ورزشکاران حرفه‌ای اغلب به‌عنوان الگوی رفتاری برای جوان‌ترها هستند که می‌توانند به‌راحتی سوءاستفاده از مواد و داروهای نیرو افزا را تبلیغ کنند و بین جوانان رواج دهند.
مشهورترین دوپینگ کنندگان ورزشی
امروزه هیچ ورزشی از ابزار تقلب برای افزایش غیرقانونی عملکرد ورزشکاران در امان نمانده است و تعداد ورزشکارانی که آگاهانه و ناآگاهانه درگیر این مسئله شده‌اند بسیار زیاد است. در ادامه لیستی از مشهورترین ورزشکاران دوپینگی آورده شده است:
- لانس آرمسترانگ در رشته دوچرخه‌سواری
- بن جانسون در رشته دو
- آندره آغاسی در رشته تنیس
- امیرعلی اکبری کشتی فرنگی
- آدرین موتو در رشته فوتبال
- الکسی لوچوف در رشته وزنه‌برداری
- و…
به‌طورمعمول پس از تشخیص نخستین دوپینگ در یک ورزشکار مجازات محرومیت چندماهه تا چندساله از مسابقات رسمی و در دومین ارتکاب از محرومیت مجدد چندساله تا محرومیت کامل ورزشکار از مسابقات رسمی اعمال می‌شود.
انواع ترکیبات دوپینگ
تاکنون صدها فرمول شناخته‌شده و تکنیک‌های دوپینگ، مورداستفاده ورزشکاران حرفه‌ای در سراسر جهان قرارگرفته است. سه گروه: استروئید های آنابولیک آندروژن، هورمون رشد انسانی (hGH) و اریتروپویتین (EPO) متداول‌ترین مواد استفاده‌شده برای دوپینگ هستند.
عوارض جانبی ترکیبات دوپینگ
استروئیدهای آنابولیک آندروژن
استروئیدها فراوان‌ترین ماده تشخیص داده‌شده از کل نمونه‌های مثبت دوپینگ هستند. تحقیقات متعدد علمی تأثیرات بد این داروها را اثبات کرده است. عوارض و اثرات جانبی آندروژن‌ها شامل:
- آکنه
- رویش موهای صورت
- خشونت و تغییر صدا
- طاسی با الگوی مردانه
- تغییر در تمایلات جنسی
- آتروفی بیضه ها
- سیکل های قاعدگی نامنظم
- بم شدن صدا
- اختلالات رفتاری و شخصیتی و بروز رفتارهای خشن
- زمینه ساز مصرف مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی
هورمون رشد انسانی (hGH)
هورمون رشد هورمون طبیعی است که توسط غده هیپوفیز قدامي تولید می‌شود و یکی از مهم‌ترین هورمون‌های رشد و تکامل است. اغلب هورمون رشد انسانی که در پزشکی و دوپینگ ورزشی استفاده می‌شود، از طریق تکنولوژی نوترکیب به دست می‌آیند. برخی از عوارض جانبی گزارش شده از هورمون رشد عبارت‌اند از:
- رشد غیرطبیعی استخوان
- فشارخون بالا
- بیماری‌های قلبی عروقی
- کاردیومیوپاتی
- عدم تحمل گلوکز
- پولیپ کولون
- کاهش طول عمر
- سرطان
اریتروپویتین (Erythropoietin (EPO))
EPO یک هورمون طبیعی است که توسط کلیه و کبد تولید و ترشح می‌شود. این هورمون باعث تحریک تولید سلول‌های قرمز خون در مغز استخوان در پاسخ به سطح پایین اکسیژن می‌گردد و کاربرد دارویی دارد.
دوپینگ با اریتروپویتین معروف به دوپینگ خونی است و در ورزشکاران استقامتی استفاده بیشتری دارد. در این تکنیک از تزریق اریتروپویتین و یا انتقال خون استفاده می‌شود.
در روش انتقال خون، خون ورزشکار چند ماه قبل از رقابت برداشت می‌شود، آن را در شرایط انجماد ذخیره می‌کنند و قبل از رقابت به خودش منتقل می‌کنند. این تکنیک با مشکلات و خطرات بهداشتی همراه است. انتقال خون ممکن است از شخص دیگر به ورزشکار نیز انجام شود.
اریتروپویتین با افزایش گلبول‌های قرمز انجام می‌دهد که باعث افزایش اکسیژن‌رسانی از طریق جریان خون به بافت‌های ورزشکار می‌شود.
همانند استروئیدها و hGH، دوپینگ با EPO اغلب در دوزهای بیش از حد تزریق می‌شود که می‌تواند باعث بروز مشکلات زیر گردد:
- افزایش ویسکوزیته خون
- بیماری‌های قلبی مانند آریتمی
- بیماری‌های خود ایمنی
- ترومبوز شریانی
- ترومبوز مغزی
- آمبولی ریوی
- سکته مغزی
- مرگ
خطر مواد دوپینگ برای اقشار دیگر جامعه
ورزش‌های مدرن و اشتیاقی که رسانه‌ها برای شهرت، ثروت و برنده شدن تبلیغ می‌کنند، منجر به ایجاد یک بازار رو به رشد برای مواد دوپینگ شده است.
متأسفانه تنها ورزشکاران حرفه‌ای نیستند که از مواد نیروزا به‌منظور افزایش عملکرد استفاده می‌کنند، بلکه ورزشکاران تفریحی، غیر ورزشکاران و حتی دانش‌آموزان نیز از این مواد استفاده می‌کنند و سوءاستفاده از مواد نیروزا به‌خصوص استروئیدها توسط این افراد باانگیزه خوش‌اندامی و زیبایی و جذابیت جنسی است.
آمار روبه افزون مصرف این مواد در بین نوجوانان و جوانان لزوم ایجاد برنامه‌های پیشگیری را هرچه بیشتر آشکار می‌سازد؛ بنابراین لازم است متخصصین پزشکی، معلمان، مربیان و سازمان‌های ورزشی از این مسئله در جامعه‌ی نوجوانان و جوانان آگاه باشند و صادقانه در حل آن مشارکت کنند. مهم‌تر از همه، ورزشکاران حرفه‌ای باید به‌عنوان الگوهای رسمی و سالم برای ترویج ورزش سالم و شیوه زندگی بدون مواد نیروزا همکاری کنند.
