دیابت بارداری (GDM)، یکی از مهم‌ترین عوارض بارداری است و درنتیجه افزایش گلوکز خون و عدم تحمل گلوکز رخ می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که مقاومت به انسولین به‌طور پیش‌رونده‌ای تا هنگام زایمان افزایش می‌یابد.
این اختلال برای اولین بار در دوران بارداری، به‌خصوص نیمه دوم بارداری و بدون داشتن سابقه دیابت در مادر اتفاق می‌افتد. دیابت بارداری بیشتر همراه به دیابت تیپ 2 تشخیص داده‌شده است.
عوامل خطر دیابت بارداری
عوامل خطر دیابت بارداری شامل:
- چاقی (توده بدنی بیش از 27)
- بالا رفتن سن بارداری (در خانم‌های با سن بیش از 25 سال شایع‌تر است)
- سابقه متابولیسم غیرطبیعی گلوکز
- نژاد سیاه‌پوست و آسیایی
- سابقه خانوادگی دیابت
- دشتن سابقه زایمان نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم
- داشتن سابقه تولد نوزاد مرده
- سابقه دیابت بارداری
- پلي هيدرآمنيوس (مایع آمونیاک زیاد)
علت ابتلا به دیابت در دوران بارداری
درجاتی از اختلال در عدم تحمل گلوکز در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی رخ می‌دهد. گروهی از هورمون‌های مترشحه از جنین با متوقف کردن عملکرد انسولین از افت قند خون مادر جلوگیری می‌کنند. از طرفی لوزالمعده مادر برای غلبه بر هورمون‌های بارداری اقدام به تولید انسولین تا سه برابر اندازه طبیعی می‌کند. درصورتی‌که در عملکرد لوزالمعده اختلالی ایجاد شود میزان قند خون افزایش می‌یابد و درنتیجه دیابت بارداری نمود می‌کند.
علائم دیابت بارداری
- احساس تشنگی
- تاری دید
- خستگی و بی‌حالی
- افزایش وزن غیرعادی در ماه‌های آخر بارداری
- بالا رفتن قند خون
- افزایش اشتها
- تکرر ادرار
- عفونت مثانه و واژن
عوارض دیابت در بارداری
عوارض دیابت برای مادر شامل:
- زایمان زودرس
- زایمان سزارین به‌خصوص در مادرانی که انسولین دریافت می‌کنند
- افزایش فشارخون تا 2 برابر حالت عادی
- مسمومیت بارداری (پره اكلامپسي)
- افزایش احتمال حملات قلب و سکته مغزی چند سال پس از زایمان
- دیابت پس از زایمان
باوجوداینکه سطح گلوکز خون پس از زایمان به حالت طبیعی با می‌گردد، اما در اثر نارسایی پانکراس در دوران بارداری، فرد دچار افزایش وزن به‌مرورزمان و ابتلا به دیابت نوع 2 می‌شود. تمایل به ابتلا به دیابت نوع 2 در مادرانی که دارای وزن زیاد و شدت و مدت بالای دیابت در دوران حاملگی بوده‌اند، فراوان‌تر است. مادرانی که میزان گلوکز ناشتای آن‌ها بین 105 تا 120 میلی‌گرم بر دسی لیتر و بیش از 120 میلی‌گرم بر دسی لیتر است به ترتیب با احتمال 43 و 86 درصد به دیابت آشکار مبتلا می‌شوند.
عوارض دیابت برای نوزاد شامل:
- رشد ناکافی جنین در اوایل بارداری
- مرگ جنین
- ناهنجاری‌های مادرزادی
- هایپوگلایسمی (پایین بودن سطح قند خون) بعد از تولد
- تولد نوزاد با وزن بالا
احتمال ابتلا به بیماری‌های دیابت نوع 2، فشارخون، افزایش وزن، مقاومت به انسولین و بیماری‌های کلیوی در کودکان متولدشده از مادران دیابتی نیز از دیگر مشکلات مرتبط با این عارضه هستند.
غربالگری و تشخیص دیابت در بارداری
شخیص دیابت بارداری در حین دوران بارداری، برای سلامت مادر و جنین الزامی است. بهتر است که احتمال ايجاد ديابت بارداري، در اولین ویزیت بیمار بررسی شود به‌خصوص در زنانی که دارای هریک از عوامل خطر دیابت بارداری هستند.
اما به‌طورمعمول غربالگری بارداری در طی هفته 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود.
غربالگری بارداری از طریق اندازه‌گیری گلوکز خون پس از مصرف 50 گرم گلوکز صورت می‌گیرد. اگر یک ساعت پس از مصرف 50 گرم گلوکز، میزان قند خون به بیش از 140 میلی‌گرم بر دسی لیتر رسید، آزمایش تحمل 100 گرم گلوکز خوراکی باید انجام شود.
در برخی مراکز درمانی به‌خصوص در کشورهای اروپایی، تحمل گلوکز بر اساس 75 گرم گلوکز خوراکی طی دو ساعت انجام می‌شود. در این آزمایش اگر سطح قند خون یک ساعت پس از آزمایش به 180 و دو ساعت پس از آزمایش به 155 میلی‌گرم بر دسی لیتر و بالاتر برسد، فرد مبتلابه دیابت بارداری است.
درمان دیابت بارداری
درمان تغذیه‌ای:
در این روش علاوه بر تأمین مواد غذایی ضروری موردنیاز جنین و مادر، سطح گلوکز خون کنترل می‌شود. باید دقت شود برنامه غذایی به‌گونه‌ای تنظیم شود که گلوکز پلاسمای ناشتا زیر 105 و گلوکز دو ساعت بعد از میل غذا زیر 140 نگه‌داشته شود. در جدول زیر برنامه تغذیه‌ای و کالری روزانه موردنیاز مادران مبتلابه دیابت بارداری بر اساس وزن مادر شرح داده‌شده است:
کالري موردنیاز روزانه در خانم‌های باردار ديابتي با يا بدون انسولين درماني
| وزن بر اساس درصد وزن نرمال | دریافت کالری روزانه به ازای هر کیلوگرم وزن
(کیلوکالری بر کیلوگرم) |
افزایش وزن مجاز
(کیلوگرم) |
| کمتر از 80 درصد | 36 تا 40 | 13 تا 18 |
| 80 تا 120 درصد | کمتر از 30 | 11 تا 16 |
| 120 تا 150 درصد | 24 | 7 تا 11 |
| بیش از 150 درصد | 12 تا 18 | 7 تا 11 |
ازآنجایی‌که کربوهیدرات عامل مهم در افزایش گلوکز خون است. میزان کربوهیدرات مصرفی نباید از 50 درصد کل کالری در روز بیشتر شود و مقدار آن در وعده‌های صبحانه و میان وعده به حداقل ممکنه (5 تا 10 درصد) برشد. این دستورالعمل برای زنان دارای 80 تا 120 درصد وزن ایدئال است و برای زنان چاق‌تر میزان دریافت کالری باید محدودتر شود.
درمان با ورزش:
به‌طورکلی ورزش یک عامل پیش‌گیرنده در ابتلا به دیابت بارداری شناخته‌شده است و مادرانی که در دوران پیش از بارداری برنامه ورزشی منظم را پیگیری می‌کنند تا 56 درصد کمتر از کسانی که فعالیت ورزشی ندارند درخطر ابتلا به دیابت بارداری هستند.
توصیه می‌شود که زنان مبتلابه GDM هر دو تمرین هوازی و مقاومتی را با شدت متوسط، حداقل 3 بار در هفته برای 30 تا 60 دقیقه هر بار انجام دهند و تمرینات به‌گونه‌ای باشد که به ناحیه تنه بیمار فشار مضاعف وارد نکند.
درمان دارویی:
درمان با انسولین در کنار رژیم‌درمانی برای اثربخشی بیشتر توصیه می‌شود. اگر مادر باردار دارای سطح گلوکز پلاسمای بیش از معيارهاي نرموگليسمی باشد، از طریق رژیم غذایی سطح قند خون قابل‌کنترل نباشد و يـا هنگامی‌که سطح گلوكز پلاسما فقط در شرایط گرسنگي در حد طبيعي باقي بماند، نياز به انسولين است.
از دیگر راه‌های بررسی وضعیت مادر بیمار، کنترل فشارخون، اندازه‌گیری کتون و پروتئین ادرار، کنترل روزانه قند خون (SMBG) تا چهار بار در روز هنگام ناشتا، پیش و پس از صرف غذا است.
