اوتیسم (autism spectrum disorder) به طیف وسیعی از اختلالات در زمینه رشد کودک اشاره می‌کند که با مهارت‌های اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی غیرطبیعی و منحصربه‌فرد مشخص میشود.
اوتیسم از 12 ماهگی تا سه‌سالگی قابل‌تشخیص است اما تشخيص قبل از هجده‌ماهگی دشوار است زیرا انحرافات رفتاری که برای تأييد تشخيص این بیماری ملاک قرار می‌گیرند تا این سن تکامل نیافته‌اند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که شیوع این اختلال در پسران حدود چهار یا پنج برابر بیشتر از دختران است. اوتیسم یک بیماری واحد نیست و در اثر چندین اختلال متفاوت در مغز به وجود می‌آید؛ به همین دلیل شدت اختلال عملکرد رشد مغز در افراد مبتلا به این بیماری متفاوت است.
علائم اوتیسم در کودکان
- کودکان مبتلا به اوتیسم گوشه‌گیر هستند و معمولاً علاقه‌ای به کودکان هم‌سن خود ندارند و در دوست‌یابی و حفظ دوستان خود دچار مشکل می‌شوند.
- توانایی همدلی پایینی دارند و در نشان دادن واکنش‌های هیجانی نسبت به رفتار و احساسات دیگران ضعیف هستند.
- از نوازش شدن و بغل کردن دوری می‌کنند و در موارد محدود تمایل بیش‌ازحد به نوازش دارند.
- کودکان اوتیسم بدون آنکه مشکل شنوایی داشته باشند، هنگامی‌که نامشان را صدا می‌زنند واکنشی نشان نمی‌دهند. این مشکل در سال اول زندگی به‌راحتی قابل‌تشخیص است.
- توانایی تکلم در این افراد ضعیف است و با تأخیر صحبت کردن را یاد می‌گیرند. حالات مختلفی در صحبت کردن کودکان اوتیسم دیده میشود: صحبت نکردن، تک‌کلمه‌ای گفتن، کامل حرف زدن، تکرار کردن کلمات بدون در نظر گرفتن معانی آن‌ها و تکرار کلمات نامفهوم خودساخته.
- در یادگیری دانش و مهارت کند هستند و برخی از آن‌ها ضریب هوشی پایینی دارند.
- حرکات بدنی غیرعادی را مکرراً انجام می‌دهند؛ مانند تکان دادن دست، تکان دادن خود به عقب و جلو، راه رفتن روی نوک‌پنجه و کوبیدن سر به دیوار.
- حساسیت بیش‌ازحد به صدا، نور، بو و لمس و حساسیت کمتر از حد به درد یا حرارت در برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم دیده میشود.
- ارتباط چشمی ضعیفی دارند و قادر به پردازش درست چهره ها نیستند. کودکان عادی زیر یک سال برای برقراری ارتباط و پردازش چهره به چشمان دیگران توجه می‌کنند اما کودکان مبتلا به اوتیسم در درجه اول به‌جای چشم به دهان مردم توجه می‌کنند.
- هنگام بازی حرکات ساده و کلیشه‌ای را تکرار می‌کنند مانند چرخاندن چرخ‌های یک ماشین و قادر به انجام بازی‌های متنوع و بازی‌های نمادین (به کار بردن وسایل در دسترس خود بجای وسایلی که دوست دارد ولی در دسترس او نیست) نیستند یا بسیار ضعیف عمل می‌کنند.
نقش ژنتیک و وراثت در بیماری اوتیسم:
بر اساس تحقیقات پژوهشگران بیماری اوتیسم متأثر از وراثت، اختلالات ژنتیکی و اثر متقابل وراثت با محیط است.
مطالعه روی دوقلوها نشان داده است که اگر یکی از دوقلوها مبتلابه اوتیسم باشد احتمال ابتلای دیگری در دوقولوی یک تخمی بسیار بیشتر از دوقلوهای دو تخمی است. ناهنجاری‌های کروموزومی، فقدان برخی ژن‌ها و موتاسیون (جهش) ژن‌ها از عوامل ژنتیکی مؤثر در بیماری اوتیسم هستند. اینکه چه تعداد ژن در بیماری اوتیسم دخیل است مشخص نشده و یافته‌های پژوهشی متفاوتی گزارش شده است. برخی پژوهشگران افزایش شیوع این بیماری در فرزند پسر را احتمال اختلال در کروموزوم x مطرح کرده‌اند و اینکه ژن‌های شناخت و ارتباط اجتماعی روی این کروموزوم قرار دارد.
ساختار و عملکرد مغز در بیماری اوتیسم
نتایج حاصل از تصویربرداری از مغز و تحقیقات عصب‌شناختی نشان داده‌اند که افراد مبتلابه به اوتیسم دارای ناهنجاری‌هایی در ساختار و عملکرد برخی نواحی مغز هستند. این مناطق نقش مهمی در ادراک، پردازش و پاسخ‌دهی به اطلاعات اجتماعی ایفا می‌کنند و وقتی افراد سالم اطلاعات اجتماعی را پردازش می‌کنند، این مناطق فعال می‌شوند. مسئله دیگر تراکم غیرعادی سیناپسی برخی مناطق مغز ناشی از عدم رشد مغز در بیماران اوتیسم است. مغز کودکان مبتلا به اوتیسم در برخی مناطق دارای تراکم سیناپسی کمتر و در برخی مناطق دیگر مغز دارای تراکم بیشتری است. همچنین عدم تناسب ارتباط‌های عصبی در مغز این افراد دیده‌شده است به‌گونه‌ای که در برخی مناطق ارتباط عصبی بیش از میزان موردنیاز و در برخی مناطق کمتر از میزان موردنیاز است.
نقش بارداری در بیماری اوتیسم
از جمله عوامل بروز اختلالات اوتیسم در بارداری:
- سوءتغذیه مادر و کمبود برخی مواد ضروری مانند اسیدفولیک
- عفونت‌های ویروسی در بارداری
- مصرف برخی داروها
- مسمومیت مادر با جیوه
- بالا بودن سن پدر و مادر
ابتلا نوزاد به بیماری‌هایی مانند :
- سندرم‌های ژنتیکی
- پیش فعالی
- صرع
- عفونت و التهابات مغزی
- ضربه به سر نوزاد هنگام تولد
تشخیص و درمان بیماری
درمان قطعی برای بیماران اوتیسم معرفی نشده است اما تشخیص زودهنگام این بیماری و استفاده از روش‌های درمانی ترکیبی مانند دارودرمانی، رفتاردرمانی و درمان‌های مکمل به بهبود هر چه سریع‌تر کودکان مبتلا، کمک بسیار مؤثری می‌کند. مراجعه به متخصصین مانند روانشناس ، روانپزشک ، متخصص رشد اطفال، مشاور خانواده، کار درمان و گفتار درمان و ارائه آموزش و اطلاعات دقيق به والدين و ديگر افراد مربوطه مانند خواهر و برادر و مربیان توسط افراد متخصص در طی روند درمان ضروری است.
انواع روش‌های درمانی برای بیماران اوتیسم
درمان‌های رفتاری و آموزشی:
در این درمان از روش‌های آموزشی درست و برنامه‌ریزی‌شده برای هر فرد مجزا در یک محیط مناسب استفاده میشود. مشاهده مستقیم رفتار کودك، ارزیابی و تحلیل دقیق رابطه میان محیط و رفتار کودك و بررسی ویژگی‌های محیطی که می‌تواند موجب تغییر رفتار کودك شود موردبررسی قرا می‌گیرد. اقداماتی که در این روش درمانی انجام میشود شامل:
- کمک به بهبود توانایی‌های کودك در انجام کارهاي روزانه
- بهبود وضعیت گفتار کودك و افزایش در مهارت‌های کلامی به کمک گفتار درمان
- استفاده درست از عضلات و اندام‌های بدن در انجام کارها به کمک کاردرمان
- بهبود وضعیت حواس پنج‌گانه، به‌عنوان‌مثال تقویت حس لامسه با لمس اشیا متفاوت و کار کردن با آن‌ها
- تقویت ارتباطی بین کودك و محیط به کمک آموزش‌های تصویری و غیرکلامی
- تقویت مهارت اجتماعی کودک از طریق بازی کردن
- استفاده از تکنیک داستان‌گویی که در آن ویژگی اشخاص و احساسات و رفتارهایشان برای کودک شرح داده میشود. این داستان‌ها با توجه به نیاز کودک و برای رفع نقاط ضعف کودک آماده می‌شوند و معمولاً همراه با تصویر و موسیقی هستند. از طریق گوش کردن به داستان به کودک کمک میشود که جواب یا عکس‌العمل مناسب نشان دهد.
- آموزش والدین توسط درمانگر و مشاور خانواده برای شناخت رفتار کودک خود و برقراری ارتباط اصولی و بهتر با فرزند.
درمان دارویی
داروهای درمان اوتیسم برای کاهش برخی رفتارهای کلیشه ای، تکراری و مخاطره‌آمیز تجویز می‌شوند؛
داروهای ضد افسردگی صرع، بیش فعالی و مهارکننده های سروتونین و دوپامین.
برخی از این داروها عبارت‌اند از:
- آریپیپرازول
- متیل فنیدیت
- کاربامازپین
- هالوپریدول
- کلونیدین
- سیتالوپرام
- فلوکستین
- ریسپریدون
درمان‌های مکمل
روش‌های درمانی مکمل می‌توانند ارتباط کودك با اطرافیان را بهبود بخشیده و باعث افزایش قدرت ارتباط، بهبود روابط اجتماعی و افزایش اعتمادبه‌نفس شود.
این درمان‌ها می‌توانند به دو صورت با کودکان کار شوند:
- درمان فردي
- درمان جمعی
برخی از این درمان ها عبارت اند از :
- موسیقی‌درمانی
- ماساژ درمانی
- هنر درمانی
- حیوان درمانی
- استفاده از ربات
